आदिवासी क्रांतिकारक माहिती

 

अ.न.	आदिवासी क्रांतिकारक नाव	माहिती लिंक	लघुपट लिंक	चित्रपट लिंक
1.	भगवान बिरसा मुंडा	CLICK	CLICK
		CLICK	CLICK
2.	क्रांतिवीर  ख्याज्या नाईक	CLICK	CLICK
			CLICK
3.	वीर बाबुराव शेडमाके	CLICK

भगवान बिरसा मुंडा   

        पाणी , जंगल आणि भूमीसाठीची लढाई शतके जुनी आहे. या लढाईत शेकडो नायक आले आणि गेले, परंतु हा लढा आजही कायम आहे. असे आदिवासी नेते आणि लोकनायक ज्याच्या एका आदेशावर शेकडो लोक जमले आणि त्यांनी इंग्रजांना खाली गुडघे टेकायला भाग पाडले व इंग्रजांवर वार केले. त्यांचे नाव आहे “आदिवासी क्रांतिसूर्य बिरसा मुंडा”.        

बिरसा मुंडा यांचा इतिहास :

 

पूर्ण नाव	बिरसा सुगना मुंडा
जन्म	15 नोव्हेंबर 1875
जन्म स्थान	उलिहातू,रांची
वडिलांचे नाव	सुगना मुंडा
आईचे नाव	करमी हतू
प्रसिद्ध	आदिवासी भगवान क्रांतिसूर्य
मृत्यू	9 जून 1900

 

 

बिरसा मुंडा कोण होते : 

          ब्रिटीशांविरूद्धच्या स्वातंत्र्यलढ्यात बिरसा मुंडाची महत्त्वपूर्ण भूमिका होती. हा जननायक मुंडा जातीचा होता.आम्ही सांगू इच्छितो की सध्याच्या भारतात रांची आणि सिंहभूमीचे आदिवासी बिरसा मुंडाला ‘बिरसा भगवान’ म्हणून ओळखतात. आदिवासींवर होत असलेल्या इंग्रजांच्या दडपणाविरूद्ध बिरसा मुंडा यांनी जो लढा लढविला त्यामुळे त्यांना हा मान मिळाला आहे .

            19व्या शतकात बिरसा मुंडा भारतीय स्वातंत्र्य चळवळीच्या इतिहासातील एक महत्त्वाचे लोकनेते म्हणून उदयास आले.आदिवासींना लाभलेला त्यांच्या भूमी युद्धाचा वारसा शतकानुशतके प्राचीन आहे, मुंडा आदिवासींच्या नेतृत्वात 19 व्या शतकातील बंडखोर नायक बिरसा मुंडा यांनी महान अशी एक चळवळ उभी केली.या चळवळीलाच उलगुलान असे म्हणतात.

 

बिरसा मुंडा यांची माहिती: 

      बिरसा मुंडा  यांचा जन्म रांची जिल्ह्यातील उलिहातू गावात 15 नोव्हेंबर 1875 रोजी झाला होता. त्यांची मुंडा जाती बिरहकुल कुटुंबातील होती. मुंडा प्रथानुसार त्याचे नाव बिरसा ठेवले गेले.

         बिरसाच्या वडिलांचे नाव सुगना मुंडा आणि आईचे नाव करमी हतू होते. बिरसा मुंडाच्या जन्मानंतर त्यांचे कुटुंब रोजगाराच्या शोधात उलिहातू येथून कुरुंबड्यात स्थायिक झाले. जिथे ते शेतात काम करून आपले जीवन जगत. मग त्याचे कुटुंब पुन्हा कामाच्या शोधात बम्बाला गेले. त्यामुळे त्यांचे बालपण येथून तेथून प्रवासातच गेले. जरी बिरसा मुंडा यांचे कुटुंब वारंवार फिरायचे, त्यांना राहण्याचे निश्चित स्थान नव्हते, परंतु बिरसा मुंडा यांनी आपले बहुतांश बालपण चल्कड़मध्ये घालवले होते.

          बांबूच्या झोपडीत वाढलेला मोठा बिरसा लहानपणापासूनच आपल्या मित्रांसह वाळूच्या ढीगात खेळायचा आणि थोडं मोठ झाल्यावर त्याला जंगलात मेंढरं चरण्यासाठी जाव लागत .

बिरसा मुंडा यांचे शिक्षण : 

         बिरसा मुंडा  यांच्या कुटुंबाची आर्थिक परिस्थिती खराब झाल्यामुळे त्यांना त्याच्या मामाच्या अयुभातु या गावी पाठविण्यात आले. बिरसा अयुभाटू गावात दोन वर्षे राहिला आणि सुरुवातीचे शिक्षण सकळा येथून घेतले.

लहानपणापासूनच बिरसा अभ्यासामध्ये खूप हुशार होता. म्हणून त्याने शाळा चालवणारे गुरु जयपाल नाग यांच्याकडून शिक्षण घेतले. त्यानंतर त्याला जर्मन मिशन स्कूलमध्ये प्रवेश घेण्यास सांगण्यात आले.

परंतु त्यावेळी ख्रिश्चन शाळेत प्रवेश मिळविण्यासाठी ख्रिश्चन धर्म स्वीकारणे आवश्यक होते, म्हणून बिरसाला आपला धर्म बदलावा लागला.

तथापि, काही वर्षांनंतर बिरसाने ख्रिश्चन शाळा सोडली, कारण त्या शाळेत आदिवासी संस्कृतीची खिल्ली उडवली जायची .जे बिरसा मुंडा यांना अजिबात आवडत नसे.

 बिरसा मुंडा यांचा उलगुलान विद्रोह : 

          19व्या शतकाच्या उत्तरार्धात इंग्रजी कंपनीने भारताच्या दोन तृतीयांश भागावर कब्जा केला होता आणि ही मालिका अजूनही सुरूच होती. 19व्या शतकानंतर त्यांनी रियासी भारतातील काही भाग ताब्यात घेतला होता. छोटा नागपुर, बिरसा मुंडाचा परिसर आणि आदिवासीं त्यांचे हक्क हिसकावून घेण्यासाठी वनीकरण कायद्यासह इतरही अनेक कायदे लागू केले गेले होते आणि पाहता पाहता आदिवासींचे सर्व हक्क काढून घेण्यात आले.

        आदिवासी लोकांना जंगलात मेंढरे चरण्यासाठी नेता येत नव्हते, जंगलातून लाकडे गोळा करता येत नव्हते . त्यामुळे या लोकांना आपलं दैनंदिन जीवन जगण्यात बरीच अडचणींचा सामना करावा लागत .
त्याच वेळी, इंग्रजांनी जंगलांच्या बाह्य सीमांवर बाहेरील लोकांची वस्ती करण्यास सुरवात केली, मुंडा लोग ती जमीन आपली सामान्य मालमत्ता मानत असताना, त्या बाह्य वस्तीतील लोकांना ब्रिटीशांनी त्या जागेची मालकी दिली.त्यामुळे आदिवासींमध्ये असंतोष निर्माण झाला आणि याच असंतोषाचं चळवळीमध्ये रूपांतर झालं आणि याच नेतृत्व क्रांतिसूर्य बिरसा मुंडा यांनी केलं.

         बिरसा मुंडा, ऐन तारुण्याच्या काळात, ब्रिटिश, मिशनरी आणि बाहेरील लोकांविरूद्धच्या चळवळीचा एक भाग बनले .

              1895 मध्ये  बिरसा मुंडा यांनी घोषित केले की, “आम्ही ब्रिटिश शासन प्रणालीविरूद्ध बंडखोरी जाहीर करतो आणि ब्रिटिश नियम कधीच पाळणार नाही, हे गोरे लोक, आमच्या देशात तुम्ही काय करता?” छोटा नागपूर हे शतकानुशतके आमचे आहे आणि आपण ते आमच्यापासून दूर घेऊ शकत नाही, म्हणून आपल्या देशात परत जाणे चांगले. नाहीतर तुमचे मृतदेह पाडले जातील. ”   

        यानंतर त्या डोंगरावर पाहता पाहता हजारो लोक जमा झाले. त्यानंतर इंग्रजांनी त्याला अटक केली, पण हजारीबाग मध्यवर्ती कारागृहात दोन वर्षांच्या शिक्षेमुळे बिरसा मुंडाची  कीर्ती आणखी वाढली.

         1898 मध्ये त्याच्या सुटकेनंतर बिरसा मुंडा यांनी ब्रिटीश राणीचा पुतळा जाळण्याचा आदेश दिला आणि पुढच्या वर्षी 1899 मध्ये त्यांनी आणि त्यांच्या प्रियजनांनी असेच केले ज्यामुळे ब्रिटीश त्रस्त झाले.

बिरसा मुंडा यांचा मृत्यू :

          बिरसाने इंग्रजांविरूद्ध बंड पुकारले. बाण, कुर्हाड आणि गुल्लेर घेऊन मुंड्यांनी इंग्रजांवर हल्ला केला आणि त्यांची मालमत्ता जाळली आणि बरेच इंग्रज पोलिस ठार केले.

          प्रथम या युद्धात ब्रिटीश सैन्य हरले, परंतु नंतर त्या भागातील अनेक आदिवासी नेत्यांना अटक करण्यात आली. त्यामुळे , उलगुलन म्हणून ओळखले जाणारे हे बंड फार काळ टिकू शकले नाही .
            ब्रिटीशांनी चळवळीला जोरदार चिरडले आणि 3 फेब्रुवारी 1900 रोजी बिरसा मुंडा यांना चक्रधरपूर येथून अटक केली गेली आणि 9 जून 1900 ते तुरुंगात कॉलराच्या  आजाराने मरण पावले असे पण म्हणले जाते कि त्यांना इंग्रजांनी विष दिले होते.

सन्मान :

मात्र, त्यांच्या निधनानंतर सरकारने रांची विमानतळ आणि तुरुंगाला त्यांचे नाव दिले. त्याचे एक चित्र भारतीय संसदेतही बसविण्यात आले आहे.

बिहार, ओरिसा, झारखंड, छत्तीसगड, पश्चिम बंगाल आणि महाराष्ट्र च्या आदिवासी भागात बिरसा मुंडाची देवाप्रमाणे पूजा केली जाते आणि त्यांच्या बलिदानाचे स्मरण केले जाते.

बिरसा मुंडा यांची जयंती 15 नोव्हेंबर रोजी विशेषतः कर्नाटकातील कोडागु जिल्ह्यात साजरी केली जाते. झारखंडची राजधानी असलेल्या कोकर रांची येथे त्यांच्या समाधीस्थळावर बरेच कार्यक्रम साजरे केले जातात.

त्यांच्या स्मरणार्थ रांचीतील बिरसा मुंडा मध्यवर्ती कारागृह आणि बिरसा मुंडा विमानतळ आहे. त्यांच्या नावावर बरीच संस्था, अनेक विद्यापीठे आणि अनेक इंस्टीट्यूशन स्थापन केल्या आहेत. त्यात  बिरसा इंस्टिट्यूट ऑफ़ टेक्नॉलॉजी सिंधरी, बिरसा मुंडा वानवासी छत्रवस, कानपूर, सिद्धो कान्हो बिर्षा विद्यापीठ, पुरुलिया आणि बिरसा कृषी विद्यापीठ .

2008 मध्ये, बिरसा च्या जीवनावर आधारित हिंदी चित्रपट, “गांधी से पेहले गांधी ” इक्बाल दुरान यांच्या दिग्दर्शनाखाली बनला होता, ज्याला कादंबरी पुरस्कारही मिळाला होता. २००4 मध्ये “उलुगुलन एक क्रांती” हा दुसरा हिंदी चित्रपट बनला ज्यामध्ये 500 बिरसा अनुयायांचा समावेश होता.